GAVRILO RAJIĆ: Patrijarh srpski kojeg je sultan ubio zbog veza sa Rusima

U Turskoj carevin bila je kriza, kada je zbog neuračunljivosti zadavljen sultan Ibrahim I. Carevinom je upravljao vezir albanskog porekla Mehmed-paša Ćuprilić. S druge strane, Rimokatolička crkva, nastupajući preko Crne Gore, nastojala je da Srpskoj crkvi nametne uniju.

Gavrilo Rajić mitropolit raški je na saboru u manastiru Morača 1648. izabran za patrijarha. Na crkvenog poglavara i episkope je u to vreme, kada nije bilo ni srpske države ni vladara, pao sav teret staranja o narodu. Uz to, trebalo je odupreti se i agresivnim pokušajima unijaćenja Katoličke crkve.

Prvi čovek Srpske crkve je mnogo vremena provodio u carkoj Rusiji, pa je kod turskog vladara oklevetan da je nagovarao Ruse da ga napadnu. Zbog toga je 1659. osuđen na smrt i obešen.

Put u Moskvu

Patrijarh Gavrilo I odmah po izboru putuje u Carigrad kako bi utvrdio svoj položaj i odneo godišnji namet sultanu, a po povratku obilazi eparhije i učvršćuje narod u veri. Istovremeno, prima papine izaslanike i odbija njihove predloge, koji više liče na ucene nego na međusobne ustupke dve crkve.

Put ga 1653. odvodi u Krušedol na Fruškoj gori, a odatle u Vlašku i Moldaviju. Tu je sreo patrijarha antiohijskog na putu za Moskvu i pridružio mu se. Naredne godine je u Moskvi, gde skuplja novčane priloge, ali i traži pomoć za otpor na dva fronta - prema Turcima i prema Katoličkoj crkvi. 

Srpski patrijarh dva puta se u Moskvi sreo s ruskim carem Aleksejom, ocem Petra Velikog, a s ruskim patrijarhom se sprijateljio. Gavrilo I odlučio je 1655. da stalno ostane u Moskvi, a svoje pratioce vratio je u Srbiju s porukom da izaberu novog patrijarha.

Tako je na njegov tron, uz njegovu saglasnost, stupio patrijarh Maksim Skopljanac, koji se prvi put pominje kao poglavar Srpske crkve 1656. godine. Docnije se, međutim, predomislio, najverovatnije zato što se njegov naslednik okrenuo saradnji sa sultanom, a zanemario hrišćanske saveznike.

Zatražio je od cara Alekseja Mihajloviča i patrijarha Nikona dopust da sa antiohijskim patrijarhom Makarijem krene u Svetu zemlju na Hristov grob. Izgleda da se on tada vratio u Srbiju, ali je bio oklevetan kod sultana da je ruskog cara nagovarao da napadne Turke. Zbog tih laži je zatvoren i osuđen na smrt. Obešen je 1659. godine.

Crkva slavi Svetog Gavrila Rajića 26. decembra. Njegove mošti su isceljivale su bolesne, a u jednom spisu kaže se da Gavrilo posle smrti „čudima proslavi Hrista Boga našeg, imajući kod Boga veliku milost“.

Njegova zadužbina je manastir Svete Trojice u Dubnici kod Nove Varoši.