Prva neprijateljska ofanziva: Operacija Užice i pad ''Republike''

Može se reći da su koreni Užičke republike postavljeni još u leto 1941. godine. Posle napada Nemačke na SSSR, vladalo je uverenje da će sovjetska armija odmah preći u pobedonosni kontranapad. Iako do toga nije došlo, Tito je krajem jula 1941. došao do zaključka da je zapadna Srbija bolja za stvaranje slobodne teritorije, kako zbog toga što je bila podesna za partizansko ratovanje tako i zbog borbene tradicije naroda ovog kraja i boljih mogućnosti saradnje sa ustanicima u drugim krajevima zemlje.

Posle brojnih diverzija i manjih sukoba sa nemačkim snagama, u septembru je počelo oslobađanje gradova po Srbiji, u kojima su učestvovali i partizani i četnici Draže Mihailovića. Nemačka komanda bila je prinuđena da evakuiše trupe iz užičkog kraja zbog opasnosti da budu odsečene i uništene.

Povlačenje nemačkih trupa iz Užica izvršeno je 21. septembra, iz Požege dan kasnije. Oba grada su bez borbe predata četnicima i srpskoj žandarmeriji, koji su se pod pritiskom jedinica Užičkog partizanskog odreda povukli bez borbe iz ovih gradova 24. septembra. 

Taj datum se često uzima kao zvaničan početak postojanja Užičke republike.

Povratak Vermahta

U nastojanje da povrate izubljene teritorije, nemačke jedinice su do polovine novembra ponovo zauzele Mačvu, Posavinu i Tamnavu. U međuvremenu, sporazum partizana i četnika je propao, pa je među partizanskim jedinicama došlo do velikog osipanja u ljudstvu, kako zbog gubitka teritorija tako i zbog borbi sa četnicima, što je dodatno oslabilo partizanske snage pred odlučujući napad Nemaca na središni deo Užičke republike. Kada su 24. novembra stigli i preostali delovi nemačke 113. divizije sa istočnog fronta, nemački štab je izdao naređenje za uništenje partizana na protoru Užica!

Završni napad na Užičku republiku je počeo 25. novembra 1941. godine. Vrhovni štab je nameravao da pruži što što jači otpor dok bi se glavnina partizanskih odreda postepeno povlačila prema Užicu i dalje ka Sandžaku. Međutim, gradovi su brzo padali jedan za drugim širom slobodne teritorije. 

Ljuboviju je pala već 27. novembra, a već sledećeg dana je Užice bilo ugroženo jer su tog dana nemačke snage uspele da zauzme i Bajinu Baštu, čime im je bio otvoren put ka Užicu. Bilo je očigledno da ostatak ''Republike'' (grad Užice), neće moći još dugo biti branjen.

Poslednje mesto na kome su partizani pružili očajnički otpor bio je prevoj Kadinjača, 14 kilometara daleko od Užica, na putu ka Bajinoj Bašti. Štab Užičkog odreda je tada u gradu imao na raspolaganju jedino Radnički bataljon, kome su pridodate dve čete Posavskog i jedna četa Šumadijskog odreda.

Nemačke jedinice su krenule u progon partizana koji su se povlačili ka Sandžaku i pritom izvršili stravične zločine. Tenkovima su izbili na Zlatibor 30. novembra, gde je streljano od 100 do 120 partizanskih ranjenika i veliki broj civila.

Manji deo partizanskih boraca, oko 1.500, povukao se pred neprijateljem u Rašku oblast. Time je u zapadnoj Srbiji partizanski pokret gotovo uništen, uz velika stradanja civilnog stanovništva.

Nakon obračuna sa partizanima u novembru, Nemci su 7. decembra preduzeli akciju protiv Mihailovićevog štaba, ali je Mihailović sa svojim četnicima uspeo da se izvuče do 8. decembra 1941.

Pogledajte još:

- ČERČILOV TAJNI ODRED SMRTI: Ratnici na drogama ubijali lukom i strelom!

- TAMNA JE NOĆ: Najbolje pesme Crvene armije