Srednjovekovna hrišćanska jeres u Srbiji i Bosni - NISU PRIZNAVALI NI PAPU, NI PATRIJARHA

U ranom srednjem veku pagansko stanovništvo je lakše prihvatalo nepriznate forme hrišćanskog učenja koja su  bila bliža njihovom starim višebožačkim verovanjima. Takođe, nezaobilazan faktor je uticaj i religija sa Bliskog istoka koji je u većoj meri doprineo nastanku različitih vidova jeresi. Najpoznatije jeretičke pokrete činili su katari, pavlićani, valdenzi, a na Balkanu i našim teritorijama najznačajniji su bili bogumili, progonjeni i nepriznati i od strane katolika i pravoslavaca.

Tokom srednjeg veka postojalo je mnoštvo hrišćanskih sekti i jeresi. Pojava novih proroka, svetaca i čuda bila je uobičajena pojava širom srednjovekovne feudalne Evrope. Samoproglašeni ''duhovni učitelji'' nisu bili priznati od strane legitimnih centara hrišćanske vaseljene Konstantinopolja i Rima. Svoje pristalice su tražili među slojevima stanovništva nespremnog da prihvati učenja priznatih hrišćanskih pravila i verovanja. Stanovništvo srednjovekovne Evrope je dolazilo na različite načine u dodir sa hrišćanstvom. 

Bogumili su hrišćanska sekta koja se pojavila u Bugarskoj tokom desetog veka. Oni su pripadali ogranku manihejskog učenja (Manihej - persijski filozof i verski reformator koji je živeo u III veku). Manihejstvo je počivalo na dualističkom učenju - verovanje na dualnost sveta. Posmatrali su svet kao beskonačnu borbu dve strane - dobra i zla. Dobro je oličeno u Bogu i ono što je trajno u duhovnom smislu, odnosno čovekova duša. Zlo je bilo oličeno u đavolu i označava ono što je prolazno i materijalno, odnosno čovekovo telo. 

Pripadnici ove jeresi su sebe smatrali sledbenicima apostola i duhovnih vrednosti. Katolike i pravoslavce su optuživali da se klanjaju idolima i nisu priznavali krst kao simbol vere već kao prikaz mučeništva na kome je razapet Isus, najveći predstavnik dobra.

Nisu priznavali crkvenu hijerarhiju kao ni carigradskog patrijarha niti rimskog papu. Poštovanje ostataka svetaca smatrali su svetogrđem i idolopoklonstvom. Bili su protiv krštenja dece, jer po njihom mišljenju, nisu bila u stanju da spoznaju značaj tog čina. Nisu prihvatili ni svete spise. Bogumilski starešina nazivao se ''ded'', a vernici ''krstjani''.

Smatra se da bogumilstvo dolazi na prostore srednjovekovnih srpskih teritorija krajem X veka. Na ovim teritorijama je već bilo prisutno hrišćanstvo mada nije svo stanovništvo odjednom prihvatilo ovu religiju. Zbog poricanja crkvene hijerarhije na čijem čelu su bili stranci, Grci, jedan deo stanovništva je poštovao ova jeretička verovanja.

Za vreme stvaranja države Nemanjića postoje sigurni podaci da su bogumili bili prisutni u srpskim oblastima. Zbog njihovog pomenutog odnosa prema pravoslavnoj crkvi Stefan Nemanja je počeo da proteruje pripadnike ove jeresi. U Srbiji oni su nazivani ''babunima'' po planini Babuni u današnjoj Makedoniji.

Veliki župan Stefan Nemanja je sazvao crkveno-narodni sabor u Rasu 1186. godine, kako bi proterao bogumile iz njegove države. Veći deo bogumila napušta Srbiju i beži u Bosnu gde ih je primio ban Kulin. Tamo će ostati prisutni narednih nekoliko vekova.

Postavlja se pitanje zašto je bogumilstvo opstalo u Bosni. Postoji mišljenje da zbog agresivne politike Ugrarske (Mađarske) prema tadašnjoj Bosni, bogumili podržavali tadašnju bosansku vlastelu.  Takođe, agresivna politika katoličke crkve preko Ugarske svakako je doprinelu razvoju bogumilstva u Bosni.

Današnje ostatke prisutnosti bogumila u Bosni možemo uočiti u brojnim nadgrobnim spomenicima - stećcima. Na stećcima su prikazani motivi iz života pokojnog.

Bogumilima se gubi trag dolaskom Turaka na teritorije Bosne tokom XV veka.

Slične tekstove o zanimljivoj istoriji možete pratiti OVDE.