I posle smrti - put: Sudbina srpskih ratnih zarobljenika iz Holandije
Rasuti širom Evrope i Severne Afrike, mnogi od preminulih boraca za slobodu u Prvom svetskom ratu i danas su daleko od svojih negdašnjih domova. Ovo je priča o onima koji su bili u Holandiji.
U Velikom ratu (1914-1918) Srbija je izgubila najveći postotak stanovništva od svih zemalja učesnica. Među žrtvama je bilo mnogo vojnika, od kojih su jedni stradali direktno u boju, drugi od ranjavanja, tifusa, treći u zarobljeništvu ili prilikom transporta na lečilišta u savezničkim zemljama.
Kako je Holandija bila neutralna zemlja, tako je postala mesto razmene vojnika tokom rata. Svakom ratnom zarobljeniku koji bi dospeo na tlo Holandije bila je ponuđena ishrana, smeštaj i relativna mogućnost kretanja. Sporazumom Nemačke i Velike Britanije, 17.ooo ludi, boraca i ratnih zarobljenika, internirano je u ovu zemlju, među njima i 4.316 Srba.
Rat je završen potpisivanjem primirja 11. novembra 1918, pa je usledio odlazak svih ratnih zarobljenika iz Holandije. Od 222.347 njih, do januara 1919. otišlo je 202.250. Među preostalim ljudima, u zimu 1919. javila se Španska groznica. Inače oslabljeni višegodišnjim naporima (od 4.316 Srba, 4.186 je pod oružjem bilo još od Prvog balkanskog rata), desetine njih je pokleklo pod groznicom - 87 je preminulo od bolesti, a još pet zbog drugih uzroka.
Svi su sahranjeni u Holandiji. U selu Garderen (opština Barneveld) pokopano je njih 29, 21 u Najmegenu, 17 u selu Enšede (opština Loneker), 15 u Dordrehtu, 3 u Hengelou, po 2 u Roterdamu i Borgeru i po jedan u Amersfortu i Niv Berti.
Spisak sa imenima svih 92 preminulih možete videti OVDE.
Klik na njihova imena sa leve strane, ne u spisku, otvara podatke o tome ko su, odakle, koliko su imali godina, kao i broj mesta na kojem se nalaze u Jindrihovicama, danas.
Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca je 20-ih godina pokrenula proces sabiranja ostataka preminulih izvan granica zemlje na nekoliko mesta, poput Zejtinlika i Vida u Grčkoj, Tijea u Francuskoj, te Olomuca i Jindrihovica u Čehoslovačkoj, pa su i preminuli u Holandiji bili u planu za premeštanje.
Pride, po holandskim zakonima, ako se rodbina ne javi za sahranjenog u periodu od 10 do 20 godina, vlasti mogu da te grobove isprazne. Otuda je Kraljevina SHS prvo zamislila da zemne ostatke prebaci na Srpsko polje časti u Tijeu, kraj Pariza.
Zaključivši da u prestonici Francuske nema mesta, 1938. je doneta odluka da 88 tela bude pohranjeno u mauzolej u Jindrihovicama. Povorka je transportovana do granice sa Nemačkom, u kojoj su ostacima ratnika iz Srbije ukazali pune vojne počasti, a potom su dopremljeni do Čehoslovačke.
Od preostalih četvoro preminulih, samo za jedno se zna gde i danas počiva - u Niv Berti. Drugo telo je uklonjeno 1938. godine, a isto se najverovatnije desilo sa sahranjenim u Borgeru.