PROZVANO JE PETO TRI: Dan kada je umrla mučeničkom smrću, četa đaka u jednom danu!
"Bilo je to u nekoj zemlji seljaka, na brdovitom Balkanu...", podsećaju nas besmrte reči pesnikinje Desanke Maksimović, koje čuvaju od zaborava na jedan strašan zločin, izvršen sredinom 20. veka, u Evropi koja se ponosila svojom bogatom kulturnom tradicijom i progresom.
A ko uopšte sme i može da zaboravi masakr u Šumaricama, poznat i kao "Kragujevački masakr", kada su nemačke kaznene ekspedicije odvele na streljanje više hiljada građana Kragujevca i okolnih mesta, u znak odmazde za delovanje ustanika na području okupirane Srbije?
Gotovo istovetno sa kapitulacijom jugoslovenske armije posle aprilskog rata, u okupiranoj Srbiji 1941. godine pojavile su se naoružane formacije koje nisu htele da polože oružje pred okupatorom.
Pojava četničkog i parizanskog pokreta značila je da rat sa Nemačkom u Srbiji tek počeo. A već tokom avgusta i septembra izbio je masovni ustanak naroda protiv okupatora.
"100 za jednog"
Od napada Nemačke na Sovjetski savez, uvedena je zloglasna naredba da se za svakog ubijenog nemačkog vojnika na Istoku ubije 100 komunista, a za svakog ranjenog 50. A kada su početkom oktobra nemačke vojnike zajednički napali četnici i partizani u blizini Gornjeg Milanovca, odlučeno je da ova krvava praksa, kao znak odmazde, bude primenjena i na pobunjene Srbije.
Nemci su, 21. oktobra 1941. godine objavili saopštenje u vidu plakata kojim je Kragujevac bio izlepljen tog dana, a u saopštenju su naveli da je "zbog kukavičkog i podmuklog napada u toku prošle nedelje na nemačke vojnike, poginulo 10, a ranjeno 26 nemačkih vojnika".
General Franc Beme zahtevao je od svojih trupa da od Kragujevca stvore zastrašujući primer, iako iz tog grada nije bilo napada na nemačke trupe. No, tu je jedino bio dovoljan broj talaca za osvetu koja je morala najteže da pogoditi stanovništvo, kako bi pokolebao ustanak u okupiranoj Srbiji.
Nemački vojnici, pomognuti od srpskih dobrovoljaca i Srpske državne straže sabrali su sve muške osobe iz Kragujevca između 16 i 60 godina, uključujući i đake 5. razreda kragujevačke gimnazije, i izabrali žrtve među njima. A potom je streljano je ukupno 2.799 stanovnika.
Masovna ubistva nedužnih civila na kraju su uspela uspela su u nameri da pokolebaju i podele ustanike. Nakon podele među njima, ustanak u Srbiji je ubrzo ugušen. Četnici su se povukli od otvorenih napada na Nemce kako bi poštedeli srpsko stanovništvo od dalje odmazde, dok komunisti nisu odustali od borbe protiv okupatora, bez obzira na represivne mere.
"Ubijte me sa mojim đacima"
Direktor škole, Lazar Pantelić, pao je na kolena i molio Nemce da poštede dečake, i kada je njegova molba odbijena zatražio je da bude i on ubijen sa njima. Ta sledeća molba mu je bila uslišena.
Nakon rata je, u znak sećanja na žrtve masakra, čitav prostor Šumarica pretvoren u spomen-park u kome se, između ostalih, nalaze Spomenik streljanim đacima i profesorima, Spomenik boli i prkosa, Spomenik čistačima obuće, spomenik "Sto za jednog", spomenik "Otpora i slobode".
Na ulazu u spomen park podignuta je impozantna zgrada Muzeja "21. oktobar" u čijoj je arhitekturi naglašena simbolika kragujevačke tragedije.
Događaj je takođe ovekovečila pesnikinja Desanka Maksimović sa svojom poznatom pesmom "Krvava bajka". Objavljena je posle Drugog svetskog rata i od tada je obavezno štivo u nastavnim programima osnovnih škola.
"Dečaka redova celi, uzeli su se za ruke i sa školskog zadnjeg časa, na streljanje pošli mirno kao da smrt nije ništa. Drugova redovi celi istog časa se uzneli do večnog boravišta".