Da li znate kako se zvao Branko Radičević pre nego što je promenio ime?

Branko Radičević bio je srpski romantičarski pesnik. Uz Đuru Daničića bio je najodaniji sledbenik Vukove reforme pravopisa srpskog jezika i uvođenja narodnog jezika u književnost. Napisao je 54 lirske i sedam epskih pesama, dva odlomka epskih pesama, dvadeset osam pisama i jedan odgovor na kritiku. Pored Jovana Jovanovića Zmaja i Laze Kostića bio je najznačajniji pesnik srpskog romantizma. 

U spomen na pesničku tekovinu Branka Radičevića svake jeseni na Stražilovu, u Sremskim Karlovcima i Novom Sadu održava se manifestacija "Brankovo kolo". 

 

Pravo ime Branka Radičevića

Radičević je rođen u porodici Todora (Božidara) i Ruže Radičević, ćerke bogatog vukovarskog trgovca Janka Mihajlovića. Pošto je rođen dan uoči Svetog Aleksija, po njemu je i dobio ime Aleksije. Branko po ocu vodi poreklo iz Boljevaca, iz stare srpske Zete, pa se porodica zbog turskog nasilja selila preko Kotora i Budve, u Slavoniju. 

Pred objavljivanje svoje prve knjige, svoje ime će promeniti u Branko (posrbljeno ime). U gimnaziju u Sremskim Karlovcima se upisao 1836. godine. Sremski Karlovci i obližnje Stražilovo su imali velik uticaj na Brankova kasnija dela, od kojih je najpoznatiji “Đački rastanak”, u kojem izražava svoju želju da tu bude i sahranjen. 

Saradnik Vuka Karadžić

Godine 1843. je upisao studije prava u Beču, ali nakon tri godine odustaje od fakulteta. Staro prijateljstvo porodice Radičević sa Vukom Karadžićem bila je Branku najbolja preporuka za stupanje u krug Vukovih saradnika i prijatelja. Kada mu je preminuo brat Stevan, Branko se zbratimio sa drugim mladim Vukovim sledbenikom Đurom Daničićem. 

Svoju zbirku pod nazivom “Pesme” Branko je napisao na narodnom jeziku. Bio je bio vesele naravi i pisao je najpre ljubavne i rodoljubive pesme. Kada se razboleo, počeo je da piše tužne pesme. 

Prve stihove je napisao još dok je pohađao Karlovačku gimnaziju, a oduševljen Vukovim reformama intezivnije je počeo da se bavi književnim radom. Prvu knjigu pesama je objavio u Beču 1847. godine, na čistom narodnom jeziku, u duhu modernog evropskog romantičarskog pesništva. Iste godine su objavljeni i Vukov prevod "Novog zaveta", Daničićev “Rat za srpski jezik i pravopis” i Njegošev “Gorski vijenac”, tako da se ta godina smatra godinom nezvanične Vukove pobede. 

Dve verzije samrtnog časa

Zbog revolucije koja je zahvatila Habzburšku monarhiju, Radičević je napustio Beč i živeo je po raznim mestima u Sremu. Slava koju su mu donele prve pesme bila je velika i u Kneževini Srbiji, u koju je nekoliko puta dolazio. U strahu da njegovo prisustvo ne izazove nemire među velikoškolskom omladinom, vlasti su ga proterale iz Beograda. 

U to vreme je počeo da oboleva od tuberkuloze. Vrativši se u Beč 1849. godine upisao je studije medicine, pokušavajući da nađe sebi lek, ali je nastavio da se bavi književnošću, i godine 1851. je objavio još jednu zbirku pesama. 

Po savremeniku Aci Popoviću Zubu, Branko je bio “lepuškast, okretan, prijatan, čist. Nije pio, nije bekrijao. On te vrste demokratije nije trpeo.” Radičević je umro od tuberkuloze 1. jula 1853. godine u bečkoj bolnici, navodno na rukama Vukove žene Ane. 

Savremenik Lazar Zaharijević je to u svojim uspomenama negirao. Branko je umro sam tokom noći. Imao je 29 godina, opojan je u grčkoj crkvi, a sahranjen je bečkom groblju Svetog Marka. 

Posthumno zbirku pesama je objavio njegov otac 1862. godine. 

Od zaborava do večnosti

Branko Radičević je nakon prerane smrti bio donekle zaboravljen, a grob mu nije održavan i negovan. Njegov “kult” je počeo da se stvara među Srbima nakon dve decenije. Kada je Stevan Popović Vacki 1877. godine pokrenuo srpski ilustrovani kalendar “Orao”, njegova glavna tema bio je Branko. 

Prenošenje posmrtnih ostataka “Čika Steva” je dakle prvi izneo u javnost ideju, kojom bi se ispunio Brankov zavet, da njegove kosti budu prenete u Karlovce. Afirmaciji ideje je veoma doprineo i pesnik Jovan Jovanović Zmaj, sa svojom potresnom pesmom “Brankova želja”, koju su preneli skoro svi srpski listovi. 

Tada je krenula velika akcija skupljanja priloga za prenos njegovih kostiju, o dvadesetpetogodišnjici smrti. Ali Laza Kostić je “sve pokvario”, objavljujući svoj neprilični “odgovor” Zmaju, u pesmi “Prava Brankova želja”. Ta pesma u kojoj je preinačena poslednja volja Brankova je odbila Zmaja, ali i druge Srbe poštovaoce Brankove, da nastave aktivnosti. 

I Karlovački odbor, koji je činio praktične korake sa velikim uspehom, prestao je da deluje. Nastupilo je nekoliko godina neočekivanog muka. Srpska bečka omladina “Zora” je 1883. godine ipak ispunila pesnikovu želju i prenela je njegove ostatke iz Beča na Stražilovo. Sve se to dogodilo za kratko vreme i na brzinu, jer je pretila opasnost da se tokom planiranog preseljenja izgubi svaki trag pesnikov. 

Sa Brankom Radičevićem su u nacionalnu književnost prvi put ušle pesme sa izrazito lirskim motivima i raspoloženjem. Te pesme su prvenstveno pevale o radosti i lepotama mladosti. Ipak, veći deo svojih pesama, kao što su “Kad mlidijah umreti” ili “Đački rastanak”, Radičević je pisao kao elegije (tužne pesme). 

U jeku Vukovih polemika sa protivnicama reforme srpskog jezika, Radičevića prva zbirka pesama je dokazala da se i na narodnom jeziku mogu ispevati umetničke pesme. Najpoznatije Radičevićevo delo je poema “Đački rastanak”, u kojoj je opevao Frušku goru, đačke igre i nestašluke. Elegija „Kad mlidijah (razmišljah) umreti“, objavljena posle njegove smrti, jedna je od najlepših elegija u srpskoj književnosti, u kojoj je pesnik predosetio blisku smrt, piše 24 sedam.

Rušenje Brankovih spomenika

Povodom 160 godina od rođenja pesnika, u Slavnonskom Brodu podignut je spomenik Branku Radičeviću, ispred škole koja je nosila njegovo ime. Bistu je načinio Jovan Soldatović. Nažalost, nakon sedam godina, pred rad, spomenik u Brodu je uništen, te 1991. godine.

Takođe, u Drugom svetskom ratu, ustaše su 1941. godine u Sremskim Karlovcima, pred Karlovačkom gimnazijom, srušile Brankov spomenik, delo Đorđa Jovanovića, koji je tu podignut 1900. godine. Nakon rata, 1947. napravljen je novi, rad Vladete Petrića.

Pre šest godina, spomen-ploča iz depoa gradskog muzeja u Slavonskom Brodu postavljena je u porti crkve Svetog Georgija, te je zalaganjem tamošnjih Srba, nepravda delimično ispravljena.

Rodna kuća slavnog pesnika u Slavonskom Brodu, pred stogodišnjicu njegovog rođenja, takođe je srušena.