NA DANAŠNjI DAN ZAVRŠEN JE PRVI SVETSKI RAT: Srbija izgubila 1.247.000 stanovnika i 402.435 vojnika

Na današnji dan, 11. novembra 1918. godine, u železničkom vagonu u Kompijenu, u kojem se nalazilo komandno mesto francuskog maršala Foša, predstavnici Antante potpisali su primirje sa Nemačkom, čime je zvanično okončan Prvi svetski rat.

Rat je počeo četiri godine ranije, 14. avgusta 1914. godine, napadom Nemačke na Belgiju. Ova mala država napadnuta je prva zato što su Nemci hteli da izbegnu dobro utvrđenu "mažino-liniju" na granici sa Francuskom i do Pariza stignu zaobilaznim putem. 

Uzrok rata bila je ambicija Nemačke da se obračuna sa Rusijom, a  kao povod za rat iskorišten je atentat u Sarajevu, 28. juna 1914. godine, u kojem je Gavrilo Princip ubio bečkog prestolonaslednika Ferdinanda. 

Nemačkoj i Austro-Ugarskoj su se pridružile Bugarska, kojoj je Nemačka obećala Makedoniju i Jugoistočnu Srbiju i Turska. Italija, koja je bila u vojnom savezu sa Nemačkom i Austro-Ugarskom (Centralne sile) odbila je da uđe u rat, a nakon Londonske konferencije u aprilu 1916. godine, na kojoj su joj obećani Tirol, Istra, Dalmacija, južna Albanija, Libija i delovi Turske, pristupila je Antanti.

Antantu su činile Britanija, Francuska i Rusija. Od početka rata na strani Antante borila se Srbija, a kasnije su se pridružile Grčka i SAD. Zbog revolucije i državnog udara koji su u Moskvi izveli boljševici, Rusija je 1917. godine istupila iz rata.

U Velikom ratu, koji se vodio u Evropi, ali i na afričkom kontinentu, za kolonije, učestvovalo je 60 miliona vojnika. Poginuo je svaki četvrti, a ranjen svaki treći. 

Ishod rata doveo je do nestanka tri carevine: Austrougarske, Rusije  i Osmanskog carstva. Na ruševinama Dvojne monarhije stvorene su Austrija, Mađarska, Čehoslovačka i Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, Turska je stavljena pod međunarodni protektorat, a zbog boljševiče avanture Rusija je izgubila Poljsku, Finsku, Estoniju, Letoniju i Litvaniju.

Prvu pobedu u Velikom ratu nad Centralnim silama izvojevala je Srbija, od 16. do 20. avgusta 1914. godine u Cerskoj bici, kada je porazila austro-ugarsku vojsku i vratila je preko Drine. U toj bici agresor je imao 23.000, a srpska vojska 16.000 mrtvih i ranjenih. Srbi su zarobili više od 4.000 oficira i vojnika.      

Tri meseca kasnije usledila je nova ofanziva austro-ugarske vojske i pad Beograda. Srpska vojska odgovorila je protivofanzivom, koja je počela 3. decembra, kulminirala velikom pobedom u Kolubarskoj bici, a završena 15. decembra oslobađanjem Beograda.      

O razmerama bitaka koje su tada vođene govori podatak da je samo u prvoj ratnoj godini iz stroja srpske vojske izbačeno 210 oficira, 8.074 podoficira i 153.375 vojnika. Austro-ugarski gubici bili su duplo veći: 7.592  oficira i 266.212 podoficira i vojnika.      

Posle Kolubarske bitke glavnokomandujući austrijskih snaga general Poćorek zamolio je svoju Vrhovnu komandu da ga penzioniše. Molba je prihvaćena, a Poćoreku je predloženo da izvrši samoubistvo. On je odgovorio: "Hoću. Ubiću se, ali ću se ubiti tek kada ma koji drugi austrijski general pobedi srpsku vojsku." 

Kako takvog generala nije bilo, u oktobru 1915. godine, zajedno sa austrijskom i ugarskom vojskom, u napad na Srbiju krenule su Nemačka i Bugarska.   

I pored junačkog otpora srpska vojska je bila prinuđena na uzmicanje. Da bi izbegli kapitulaciju, kralj i Vrhovna komanda su doneli odluku da se vojska i Vlada povuku preko Kosova i Albanije do grčkog primorja, na kojem su se već nalazile britanske i francuske divizije.     

Nakon oporavka na ostrvu Krf,  152.000 preostalih srpskih vojnika prebačeno je na Solunski front, na kojem će ostati sve do avgusta 1918. godine, kada će uz podršku saveznika, pre svih Francuza, krenuti u nezadrživi juriš u otadžbinu. Prvog novembra oslobođen je Beograd, a mesec dana kasnije, 1. decembra,  proglašena je Kraljevina SHS.     

Po podacima Konferencije mira u Parizu 1919. godine, Srbija je izgubila 1.247.435, odnosno 28 odsto stanovnika.  Poginulo je ili umrlo od rana i epidemije 402.435 srpskih vojnika. Pri  prelasku Albanije stradalo je 77.455,  na Solunskom frontu 36.477, a u zarobljeništvu 81.214 vojnika. 

Stradalo je i 845.000 civila. Od 200.000 građana koji su pošli za vojskom preko Albanije poginulo je ili umrlo 140.000. Epidemija pegavog tifusa 1915. godine odnela je 360.000 ljudi.       

Srbija je doživela i ogromne materijalne gubitke. Beograd je bukvalno razoren artiljerijom. Porušeno je 12.000 tona mostova a železničke linije Beograd−Pirot, Niš−Đevđelija i Skoplje−Mitrovica razorene. Odneto je 24.600 tona bakra, 2.970 tona olova, 150.000 tona pirita, 500.000 tona lignita, 220.000 tona kamenog i mrkog uglja, 750.000 tona tercijarnog mrkog uglja, 1.610 tona zlata i 3.100 tona srebra. Prema proceni delegacije Kraljevine SHS na mirovnoj konferenciji u Versaju, ratna šteta Srbije iznosila je od 10 milijardi zlatnih franaka.

Srbija je u ratu izgubila  62 odsto muškog radnog stanovništva (53 odsto poginulih i 9 odsto trajnih invalida) između 18 i 55 godina. 

Beč je mobilisao i u napad na Srbiju, a kasnije na ruski i italijanski front, uputio i 250.000 Srba, Hrvata i muslimana iz BiH. Da bi izbegli mobilizaciju bosanski i hervegovački Srbi bežali su preko Drine. Na ovaj način i dezertiranjem na drinskom frontu u srpsku vojsku stupilo je oko 15.000 dobrovoljaca iz BiH, koji su junački branili Srbiju.

Isto se događalo na ruskom frontu, u Galiciji, sa kojeg je na Solunski front stiglo 13.000 Srba, Hrvata, muslimana i Čeha, od kojih je, zajedno sa 8.000 Srba dobrovoljaca iz SAD, formirana Jugoslovenska divizija. 

Sve vreme rata srpsko stanovništvo u BiH bilo je izloženo progonu i masovnim ubistvima, u kojima je, pored austrougarskih vlasti, značajnu ulogu imalo katoličko sveštenstvo.

Zbog pogibija na frontu, umiranja od bolesti i odmazda prema Srbima, BiH je do 1918. godine ostala bez 100.000 predratnih stanovnika.

Hitlerova osveta

U istom vagonu u kojem je 1918. godine Nemačka potpisala kapitulaciju pred Francuskom, 22 godine kasnije, 22. juna 1940. godine, Francuska je morala da potpiše kapitulaciju pred Nemačkom. Ceremonija je obavljena u istom vagonu na zahtev samog Hitlera. Za te potrebe vagon je dovučen iz muzeja. Posle ceremonije, Hitler je dao sledeće naređenje:

"Istorijski vagon, spomen ploču i spomenik francuskoj pobedi treba preneti u Berlin. Donji okvir vagona, šine i kamenje koje mu okviruje mesto, treba uništiti. Ne treba dirati spomenik maršalu Fošu."

Bugari 8.000 devojčica odveli u roblje

U napadima s leđa na srpsku vojsku koja je pokušala da se do Grčke probije dolinom Vardara, Bugari su ubili 18.000 srpskih vojnika.
U bugarskim logorima ubijeno je 50 000 srpskih vojnika.

Gušeći Toplički ustanak Bugari i Nemci ubili su 35.000, a gušeći ustanak u okolini Leskovca 10.000 ljudi.   

Više od 8 000 devojčica starosti od 10 do 15 godina Bugari su odveli iz Srbije i kao roblje poklonili Turcima, za njihove hareme u Carigradu i drugim mestima.