POZDRAV IZ CRKVE SVETOG DIMITRIJA U SOLUNU: Veličanstvena građevina, čija unutrašnjost ostavlja bez reči
Kada je 1430. Solun okupiran od trane Osmanlija Crkva svetog Dimitrija je doživela sudbinu na stotine drugih pravoslavnih svetinja – islamski varvari su je pretvorili u džamiju
Nije redak slučaj kod hrišćanskih crkava da postoji veliki nesklad između njihovog spoljašnjeg i unutrašnjeg izgleda. Posebno kod pravoslavnih bogomolja na delovima Balkanskog poluostrva koje su se vekovima nalazile pod turskom okupacijom.
Ali retko je taj nesklad toliko veliki i tako očigledan kao što je to slučaj sa Crkvom Svetog Dimitrija u Solunu, najvećom crkvom u ovom grčkom gradu i njegovom zaštitnicom.
Kada smo ulicom Svetog Dimitrija stigli nadomak ove svetinje, neki od mojih saputnika su prokomentarisali da sam verovatno pogrešio put, jer su očekivali da jedna od najpoznatijih pravoslavnih crkava u Grčkoj spolja izgleda drugačije, raskošnije. Tim pre što iznad građevine kojoj smo se približavali nije bilo uobičajene slike visokog i vitkog zvonika. Ali kada su prekoračili prag ove svetinje, stali su zadivljeni njenom raskošnom unutrašnjošću.
Teško bi se bilo odlučiti šta je raskošnije: lepota prizora koji ispunjavaju crkvu ili lepota osećaja koji čoveku preplave dušu kad se nađe pod krovom ove svetinje.
Dostupni tragovi ukazuju na to da je još u četvrtom veku, nedugo posle Dimitrijevog pogubljenja i ukupa njegovog tela, na ovom mestu sagrađena mala kapela. Umesto nje, a na inicijativu Leontiosa, upravitelja Ilirske eparhije, 413. godine podignuta je bazilika, koju su savremenici opisali kao velelepnu građevinu. Bilo je to u vreme kada je Solun bio drugi najveći grad Vizantijskog carstva, odmah posle Konstantinopolja. Više puta su je uništavali ljudi i požari, a sadašnji oblik je dobila između 629. i 634. nakon požara u kojem je skoro uništena.
Sagrađena je kao petobrodna bazilika, sa drvenim krovom, s tim što se u pravcu severa, pod pravim uglom, proteže još jedan, poprečni brod. Crkva je dugačka 44 a široka 33 metra.
Kada je 1430. Solun okupiran od trane Osmanlija Crkva svetog Dimitrija je doživela sudbinu na stotine drugih pravoslavnih svetinja – islamski varvari su je pretvorili u džamiju. Nakon toga počelo je uništavanje unutrašnjosti svetinje i mozaika koji su predstavljali retke primere umetnosti iz doba Ikonoborstva.
Ono što je preživelo bahatost islamskih varvara skoro da je dokrajčeno u velikom požaru koji je 1917. godine opustošio centar Soluna. Samo pet godina nakon što je u Balkanskim ratovima, zajedničkim ratnim poduhvatom grčke, srpske i bugarske vojske, grad oslobođen od Turaka, a crkva ponovo osvećena i vraćena svojoj istinskoj veri i nameni.
Crkva je, koliko je to bilo moguće, restaurirana između 1926. i 1948. godine. Prilikom obnove vođeno je računa o svakom detalju, baš onoliko koliko to zaslužuje sveto mesto koje je vekovima bilo uteha i nadahnuće porobljenom grčkom narodu. Čak i onda kada je iz njenih zidina bio iščilio miris tamjana, a umesto zvona gradom odjekivao mrski glas tuđinskog mujezina.
Samo veliko pesničko nadahnuće bi bilo u stanju da verno dočara lepotu unutrašnjosti crkve. Da čitaocima dočara njene svodove i lukove, raskošne mermerne ukrase, mozaike i impresivne stubove.
Ipak najveću pažnju posetilaca privlači mala unutrašnja kapela u kojoj se nalazi sarkofag sa posmrtnim ostacima Svetog Dimitrija. I prvog i drugog dana našeg dolaska u crkvu, u redu se moralo čekati da bi se poklonilo senima ovog stradalnika za hrišćanstvo. A među jezicima koji su se mogli razabrati u šaputanju i molitvama pobožnog naroda i znatiželjnika, među kojima je bilo i rimokatolika i muslimana, često se mogao čuti i srpski jezik.
Tu su i delovi rimskog javnog kupatila u čijem podrumu su Rimljani 303. godine zatočili i zaklali građanina Romeja, potomka jedne solunske aristokratske porodice, oficira rimske vojske koji je prešao u hrišćanstvo i uzeo ime Dimitrije. Ispod jednog dela crkve je kripta, koja je pretvorena u muzej.
U unutrašnjosti crkve, kod glavnih ulaznih vrata, postavljeno je nekoliko prikladnih štandova-prodavnica, na kojima se prodaju sve moguće hrišćanske relikvije. Sveće, bez obzira na veličinu, se ne prodaju, već je vernicima ostavljeno na volju da li će ih i koliko platiti.
Solun je lep grad, prepun istorijkih znamenitosti i prirodne lepote. Posebno je lep pogled koji se sa tvrđave Gornji grad koja dominira iznad grada pruža na Solunski zaliv i velike carske galije koje u njega brode ko zna iz kojih luka i okeana. Ali je crkva Svetog Dimitrija jedino mesto koje smo u dva dana boravka u ovom mediteranskom gradu, koji je dobio ime po Tesaloniki, sestri Aleksandra Makedonskog, posetili dva puta.