Nakon Sirije, Libije i Nagorno Karabaha, otvara se novo ratište u svetu

Novi rat između Maroka i Narodno-oslobodilačke vojske Saharavija započeo je u zapadnoj Sahari nakon tridesetogodišnjeg prekida vatre u regionu. Zapadna Sahara je sporna regija na afričkoj obali Atlantika. Maroko kontroliše oko 80% teritorije, uključujući fosfatne slojeve u zemlji i vode bogate ribom.

Zvanični stav Kraljevine Maroko je da je Zapadna Sahara sastavni deo zemlje, uprkos presudi UN-a da narod Saharavi ima pravo na samoopredeljenje.

"Front Polisario", uz izvesnu podršku Alžira, vodio je rat za nezavisnost od 1975. do 1991. godine koji se završio u septembru 1991. uz posredovanje i medijaciju UN-a.

Međutim, planirani referendum o samoopredeljenju više puta je odlagan zbog spora između Maroka i Fronta Polisario oko sastava biračkog tela i statusa teritorije. Pregovori o situaciji u Zapadnoj Sahari uključuju Maroko, Front Polisario, Alžir i Mauritaniju. Oni su suspendovani na nekoliko meseci.

Maroko je 13. novembra pokrenuo vojnu operaciju za otvaranje puta prema Mauritaniji u regionu Zapadne Sahare, tvrdeći da je ova operacija potrebna da bi se okončale "provokacije" Fronta Polisario (zabranjene u delovima Zapadne Sahare pod marokanskom kontrolom, dok ih UN smatraju legitimnim predstavnikom naroda Saharavi u regionu) i "zaustavili blokadu" kamiona koji su putovali između područja sporne teritorije pod kontrolom Maroka i susedne Mauritanije, i "obnovili slobodan promet civilnog i komercijalnog saobraćaja."

Marokanska vojska je već zauzela granični prelaz Gergerat koji se nalazi na ničijoj zemlji koju formalno kontroliše Front Polisario i njegove oružane snage - Narodnooslobodilačka vojska Saharavija.

Prelaz se nalazi nadomak južne obale sporne Zapadne Sahare, duž puta koji vodi do Mauritanije, nekih 380 kilometara severno od Nouakšota, tampon zone kojom patroliraju mirovne snage Ujedinjenih nacija.

Kao odgovor, Front Polisario je saopštio da je Maroko prekršio prekid vatre i "zapalio rat", a generalni sekretar Fronta Polisario, Brahim Gali, izdao je predsednički ukaz (on je šef Arapske demokratske republike Sahravi) najavljujući kraj posvećenosti primirju potpisanom između Fronta Polisario i Kraljevine Maroko 1991. godine.

Od 15. novembra, Narodnooslobodilačka vojska Saharavija saopštila je da će početi da vrši napade na snage Kraljevine kao odgovor na njihova kršenja prekida vatre.

Oni su navodno izveli nekoliko napada nanoseći gubitke duž marokanskog zida Zapadne Sahare (koji pristalice Polisarija često zovu i "Zidom srama"). Marokanski zid Zapadne Sahare predstavlja približno 2.700 km dugu vojnu barijeru koja odvaja marokanska područja na zapadu od područja pod kontrolom Polisarija na istoku.

Ministarstvo nacionalne odbrane vlade Polisario tvrdilo je da je nekoliko njenih vojnih baza, punktova i centara za snabdevanje bilo pod vatrom, od kojih je najnoviji napad sinoć na 13. bazu 67. legije u sektoru Bakari u blizini Tinelika. 

Lokalni izvori izveštavaju da se sporadični sukobi redovno pojavljuju između strana u regionu.

Saharska Republika ili zvanično Saharska Arapska Demokratska Republika (SADR), je delimično priznata država s vladom u izgnanstvu koju je osnovao saharavski pobunjenički pokret Polisario 27. februara 1976. godine.

Ova vlada trenutno kontroliše oko 20% tražene teritorije koja odgovara bivšoj španskoj koloniji Zapadnoj Sahari. Ostatkom upravlja Kraljevina Maroko pod nazivom Južne pokrajine.

Polisario ove marokanske pokrajine smatra okupiranim područjem, dok područje pod vlastitom kontrolom, koje se nalazi uz granicu s Mauritanijom, smatra slobodnom zonom. Maroko ovo područje pod upravom Polisarija smatra tampon područjem.

Ova država je nepriznata od velikog broja zemalja, nije članica UN-a, te time ne postoji ni zvanični srpski prevod za tu državu.

Tako je poznata pod više naziva: Saharska Arapska Demokratska Republika, Demokratska Arapska Republika Sahara, Arapska Demokratska Republika Sahara i sl.

Zvanični naziv koji ova država koristi kao članica Afričke unije je "République arabe sahraouie démocratique" gde "sahraouie" označava narod Saharavi koji živi na području Zapadne Sahare.

Nakon odlaska španskih kolonista iz Španske Sahare, Španija, Maroko i Mauritanija su potpisali Madridske sporazume koji su vodili priključivanju teritorija Maroku i Mauritaniji. Rat je usledio nakon što je nezavisnost počeo da traži Front Polisario, koji je tvrdio da predstavlja domorodačko saharavsko stanovništvo.

Samoproglašenje Saharske Arapske Demokratske Republike dogodilo se u Bir Lelu 27. februara 1976. godine. Bir Lelu je Polisario držao sve do prekida vatre 1991. godine, a vlada u izgnanstvu ga i dalje smatra glavnim gradom.

Maroko glavnim gradom smatra El Ajun. Vlada u izgnanstvu dejstvuje u izbegličkim kampovima u vilajetu Tinduf u Alžiru.

Saharavi, ili narod Saharavi su ljudi koji žive u zapadnom delu pustinje Sahare, koja obuhvata južni Moroko, pustinju koja obuhvata zapadnu Saharu, Mauritaniju i krajnji jugozapad Alžira.

Kao i kod većine naroda koji žive u Sahari, kultura Saharavija je kombinacija berberskih, afričkih i arapskih elemenata.

Prikazuje uglavnom osnovne karakteristike Berbera sa arapskim kulturnim elementima.

Privilegovani položaj žena u plemenima Saharavi je berberska tradicija koja prethodi dolasku islama i Arapa, kao i karakteristike zajedničke etničkim grupama Sahela.

Saharavi su sastavljeni od brojnih plemena i uglavnom su govornici arapskog dijalekta Hasanija, a neki od njih i dalje govore berberski jezik u Maroku. 

Ima ih nešto više od pola miliona, tačnije oko 570 hiljada i govore više jezika: arapski (hasanija dijalekt), berberske jezike, moderni standardni arapski (pisana verzija), španski i francuski jezik.

U Zapadnoj Sahari ih živi oko 160 hiljada, a u Alžiru 210 hiljada od kojih su 90 hiljada izbeglice koje žive u izbegličkom kampu u Tandufu.

U Maroku ih živi oko 90.000, dok ih je u Mauritaniji 26.000 takođe izbeglica. U Španiji ih ima od 3-12 hiljada. Srodni su Tuarezima i Berberima, a religija im je islam.

Narodni front za oslobođenje Sagija el Amre i Rio de Oroa (Front Polisario) je oslobodilački pokret koji se bori za nezavisnost i međunarodno priznanje samoproglašene države Saharska Arapska Demokratska Republika na teritoriji cele Zapadne Sahare, a koja je pod delimičnom kontrolom Maroka.

Od 1979, Ujedinjene nacije priznaju Polisario kao predstavnika naroda Zapadne Sahare.

Polisario je osnovan 10. maja 1973. godine sa ciljem da se oružanom borbom oslobode Sagija el Amra i Rio de Oro od španske kolonijalne vlasti. Uticaj Polisarija je postepeno rastao u Zapadnoj Sahari i pridruživalo mu se sve više boraca. U junu 1975, misija Ujedinjenih nacija posetila je koloniju i zaključila da postoji "sveobuhvatan konsenzus" među stanovništvom za nezavisnost kolonije, a protiv podrške španske vlade ili za ujedinjenje sa nekom susednom državom i da je Polisario je najjača politička snaga u zemlji.

Vlada Španije je sredinom 1975. godine odlučila da se povuče iz Zapadne Sahare, pa je 14. novembra potpisala Madridski dogovor sa Marokom i Mauritanijom, prema kojem je Maroko do 1976. trebalo da preuzme kontrolu nad Sagija el Amrom, a Mauritanija nad Rio de Orom. Vođe Polisarija nisu se složili sa odlukom španske vlade, pa su 27. februara 1976. godine proglasili Saharsku Arapsku Demokratsku Republiku (SADR) i nastavili oružanu borbu za nezavisnost Zapadne Sahare, sada protiv Maroka i Mauritanije.

Pod pritiskom učestalih oružanih napada Polisarija, Mauritanija je potpisala mirovni sporazum sa Polisariom 5. avgusta 1979. godine, kojim je priznala pravo Zapadne Sahare na nezavisnost i odrekla se prava na bilo koji deo njene teritorije.

Maroko je negativno reagovao na ovaj sporazum i jednostrano pripojio teritoriju Zapadne Sahare, koju su napustile snage Mauritanije. Od tada Polisario vodi borbu za nezavisnost samo protiv Maroka, koji kontroliše dve trećine Zapadne Sahare.

Polisario ima kontrolu nad samo jednom trećinom teritorije, koja je uglavnom pustinja, ekonomski zaostala, sa mnogo minskih polja i uglavnom nenaseljena. Polisario u svojoj borbi prima značajnu podršku od Alžira, gde se trenutno nalazi i baza pokreta.

Dana 6. septembra 1991, potpisan je mirovni sporazum između Polisarija i Maroka, koji je predviđao referendum o nezavisnosti koji je trebalo da se održi naredne godine.

Međutim, bilo je neslaganja oko prava glasa i svi napori da se ponovo pokrene proces su propali. Tako referendum o nezavisnosti Zapadne Sahare od Maroka još uvek nije održan. Zapadnosaharske izbeglice u Alžiru vrše pritisak na rukovodstvo Polisarija da nastavi oružanu borbu, ali se primirje ugovoreno 1991. i dalje poštovalo sve do početka novembra ove godine.

Front Polisario je socijaldemokratski, levičarski i pokret tzv. saharskog nacionalizma. Osnivač pokreta bio je El-Kuali Mustafa Sajed, a trenutni vođa je Brahim Gali.

Gergerat je malo selo na krajnjem jugozapadu Zapadne Sahare, udaljeno 11 km od granice sa Mauritanijom i 5 km od Atlantskog okeana. Selo je pod kontrolom Maroka.

Poslednji marokanski kontrolni punkt nosi ime Bir Gandouz, po obližnjem selu. Maroko ovu graničnu stanicu vidi kao najjužniju barijeru koja štiti Evropsku uniju. 

Područje između marokanske granične stanice i mauritanske granice Maroko vidi kao ničiju zemlju, a Polisario kao deo Republike Saharavi.

U januaru 2015. godine Polisario je uspostavio vojno prisustvo u mestu La Guera na moru, ali očigledno još nije započeo kontrolu pasoša ljudi koji su prelazili u Mauritaniju.

Od februara 2017. godine, Nacionalna žandarmerija počela je da podiže zastave i vraća marokanske kamione koji prikazuju oznake Maroka koje uključuju konturu Zapadne Sahare.

Značaj Gergerata za Maroko leži u dva aspekta: marokanski izvoz povrća u Mauritaniju (posebno u Nouadhibou) prolazi kroz ovu pograničnu stanicu i to je jedini način da Marokanci kopnom napuste zemlju bez vize i odu u drugu zemlju.

Značaj Gergerata za SADR leži u činjenici da je ovo jedina lokacija na kojoj može vršiti pritisak na Maroko izolirajući ga u potpunosti od Mauritanije.

Upravo je zbog toga Maroko preduzeo vojnu akciju na tom području 13. novembra 2020. godine, izražavajući želju da se sprovede slobodno kretanje između teritorije pod kontrolom Maroka i Mauritanije.