NA DANAŠNJI DAN: Milorad Mandić Manda, Čukur-česma, Nirvana i još mnogo toga (15. JUN)

Za ovih gotovo mesec dana, u okviru rubrike ispisano je blizu 300 autorskih tekstova vezanih za sve sfere ljudskog života, od pada Troje, pa sve do osvajanja NBA trofeja od strane Nikole Jokića i njegovih Denver Nagetsa. Dragi čitaoci, po poslednji put u ovom krugu - dogodilo se na današnji dan - 15. jun:

1219. Nastala najstarija aktivna državna zastava na svetu - Danebrog

Danebrog, danska zastava, smatra se najstarijom nacionalnom zastavom na svetu. Prema legendi, ona je pala s neba tokom Lindaniske bitke (današnji Talin, Estonija) i promenila tok događaja u korist Danaca. Današnji dan, 15. jun 1219. godine, smatra se danom kada je ova zastava nastala.

Iako je tačno poreklo i tačan događaj povezan s Danebrogom izazovno utvrditi, ona ima duboko ukorenjeno mesto u danskoj istoriji i nacionalnom identitetu. Zastava se sastoji od crvenog platna sa belim skandinavskim krstom koji se prostire do ivica.

Danebrog je postao prepoznatljiv simbol Danske i korišćen je tokom vekova u raznim istorijskim događajima i ceremonijama. Danas se ova zastava često ističe na zvaničnim državnim i nacionalnim prilikama, kao i na međunarodnim sportskim takmičenjima.

Ova zastava ostaje simbol danskog nasleđa, ponosa i nacionalnog jedinstva, i njena važnost u istorijskom kontekstu je neosporiva. Danebrog je prepoznat kao jedan od najstarijih i najpoznatijih simbola nacionalnih i najstarija aktivna zastava neke države na svetu.

1667. Prva uspešna transfuzija krvi

Žan Batist Deni, lekar Luja XIV, je na današnji dan 1667. godine izveo transfuziju krvi na petnaestogodišnjem dečaku koristeći krv ovce. Ovaj eksperiment predstavljao je prvu dokumentovanu transfuziju krvi koja je imala pozitivan ishod. Deni je prethodno sproveo brojne eksperimente na životinjama kako bi proučavao mehanizme prenosa krvi.

Ova prva uspešna transfuzija krvi predstavljala je pionirski korak ka razumevanju i razvoju transfuzijske medicine. Iako je krv ovce korišćena kao zamena, ova procedura je postavila temelje za kasnije razvoje u transfuzijskoj medicini, uključujući i upotrebu krvi ljudskih davalaca.

Denijeva transfuzija krvi otvorila je put za dalja istraživanja i eksperimente u vezi sa transfuzijom krvi. Ovaj značajan trenutak u istoriji medicine doprineo je razumevanju i unapređenju medicinskih tehnika i terapija koje koristimo i danas.

1850. Rođen Đorđe Vajfert

Đorđe Vajfert, rođen 15. juna 1850. godine, bio je izuzetno značajna ličnost za Srbiju i ostavio je dubok trag u istoriji zemlje. Rođen u Pančevu, Vajfert je postao najveći industrijalac i jedan od najvećih dobrotvora svoga doba.

Najpoznatija njegova tvorevina bila je čuvena pivara u Pančevu, koja je postala jedan od simbola industrijskog razvoja Srbije. Vajfert je uložio velike napore u razvoj pivare i unapređenje tehnologije proizvodnje piva. Njegova pivara postala je jedna od najuspešnijih u regionu.

Pored svoje industrijske karijere, Vajfert je bio i veliki dobrotvor. Donirao je velike kolekcije skica i kovanica muzejima, pokazavši svoju strast prema umetnosti i istoriji. Godine 1893. osnovao je fond "Kralj Stefan Dečanski", dobrotvornu organizaciju koja se brinula o gluvonemoj deci, pružajući im obrazovanje i mogućnost da se uključe u redovan normalan život. Vajfert je bio ne samo osnivač ovog fonda već i njegov glavni finansijer, te je nosio titulu počasnog predsednika.

Takođe, bio je jedan od osnivača Narodne banke Srbije, a njegov lik danas se nalazi na novčanici od 1000 dinara. Vajfert je ostavio veliki trag i u oblasti medicinskog razvoja. Tokom 1921. godine, zajedno sa škotskim i londonskim odborima žena, osnovao je Bolnicu za ženu i dete u Beogradu, donirajući 20.000 kvadratnih metara zemljišta na Topčideru.

Đorđe Vajfert je preminuo 12. januara 1937. godine u svojoj vili u Beogradu. Sahranjen je na katoličkom groblju u Pančevu.Bio je dobitnik mnogih priznanja, a među njima najviše se ističu Orden Svetog Save, Kraljevski orden Belog orla i Kraljevski orden Karađorđeve zvezde. Takođe, proglašen je za počasnog građanina Pančeva, čime je dobio priznanje za svoj izuzetan doprinos gradu i društvu u celini.

1862. Incident na Čukur-česmi

Na Čukur-česmi u Beogradu, 15. juna 1862. godine, tragični događaj zapalio je plamen sukoba i bombardovanje. Tog popodneva, nekoliko turskih vojnika i srpskih građana okupilo se da natoče vodu. Međutim, spor oko prioritetnog točenja izazvao je žučnu raspravu. U tom vrelom trenutku, jedan turski nizam je udario dečaka Sava Petkovića, koji je tragično izgubio život.

Ova tragična smrt izazvala je nezadovoljstvo među Srbima, a brzo se proširila vest o događaju. Srpska policija je reagovala i uzela turske vojnike u svoju nadležnost. Međutim, napetost nije prestala. Uzavrela atmosfera kulminirala je sukobom između srpskih žandarma i turskih nizama, u kojem su stradali žandarmi Sime Nešić i Đorđe Nišlija.

Ogorčeni i uznemireni, Beograđani su noću puštali rafale iz pušaka, pružajući otpor turskom garnizonu. Bučno puškaranje odjekivalo je duž šanca i oko zatvorenih kapija. Neprekidno granatiranje na Velikoj pijaci stvaralo je haos i strah. Turska policija se povukla u svoje sedište, dok je srpska policija zauzela Kapetan Mišino zdanje.

Situacija je eskalirala kada su Turci uputili pojačanje u vidu jake čete nizama iz grada na Kalemegdanu. Ipak, zahvaljujući diplomatskim naporima predsednika srpske vlade Ilije Garašanina, četa se vratila u grad. U međuvremenu, žandarmerijski poručnik Ivko Prokić je pokušao da sprovede nizame nazad, ali je bio žrtva turske vatre.

Nakon žestokih sukoba, posredovanjem garantskih sila, sutradan je sklopljeno primirije. Svečani pogreb Sime Nešića i poručnika Ivka Prokića održan je dan nakon toga uz veliku vojnu i crkvenu pratnju. Bombardovanje je trajalo od jutra do popodneva, ostavljajući građane u strahu i uništavajući delove grada.

Ovaj tragični događaj na Čukur-česmi u Beogradu 1862. godine zauvek je ostao zabeležen kao trenutak kada je nevino detinjstvo izgubljeno, a sukobi i bombardovanje preplavili mirne ulice grada.

1927. Rođen Hugo Prat

Hugo Prat je bio legendarni italijanski strip autor i ilustrator, poznat po stvaranju jednog od najpoznatijih strip ikona i serijala "Korta Maltezea". Rođen 15. juna 1927. godine u Riminiju, Prat je svoju karijeru započeo radeći za italijanske izdavače stripova.

Pratov najpoznatiji strip junak, Korto Malteze, postao je ikona avanturističkog žanra. Ovaj tajanstveni mornar, često smešten u egzotične kulise i burna istorijska razdoblja, privukao je pažnju čitalaca širom sveta. Korto je istovremeno šarmantan i misteriozan lik, koji se kreće kroz intrige i pustolovine na raznim kontinentima. Najkapitalnija dela Huga Prata, uključujući ceo serijal o Kortu Maltezeu, objavljena su i u Srbiji, a Korto je izdat u kapitalnom izdanju tvrdih korica na ćirilici od strane izdavačke kuće Darkwood iz Beograda.

Pratov stil crtanja je bio jedinstven i prepoznatljiv. Njegovi crteži su kombinovali realistične detalje sa sofisticiranom upotrebom senke i svetla, stvarajući atmosferu i dubinu. Kada vidite njegov crtež, odmah znate da ga je on nacrtao. Niko u istoriji nije uspeo da iskopira ovu majstoriju. Takođe je bio majstor u stvaranju atmosfere i prenošenju emotivnosti kroz svoje slike, ali i priču, te je uglavnom bio i scenarista svojih grafičkih romana.

Pored "Korta Maltezea", Prat je stvarao i druge zapažene stripove kao što su "Pustinjske škorpije", "Narednik Kirk", "Gaučo" i "Viling", a u saradnji sa čuvenim Milom Manarom nastao je jedan od najpoznatijih grafičkih romana u istoriji - "Indijansko leto". Njegov rad je bio inspirisan brojnim literarnim delima, putovanjima i ličnim iskustvima. Kroz svoje stripove, Prat je istraživao teme kao što su avantura, ljubav, rat i moralna pitanja.

Hugo Prat je preminuo 20. avgusta 1995 godine i iza sebe je ostavio neizbrisiv trag u svetu stripa. Njegovo umetničko nasleđe i uticaj i danas inspirišu nove generacije strip autora širom sveta. Njegovi likovi, priče i vizuelna estetika i dalje privlače čitatelje i održavaju njegovu reputaciju kao jednog od najvećih strip autora svih vremena.

1989. Objavljen prvi album grupe Nirvana "Bleach"

Prvi studijski album benda Nirvana, "Bleach", predstavljao je početak njihove izuzetno uticajne karijere i bio je prvi korak ka svetskoj slavi. Album je objavljen 15. juna 1989. godine pod nezavisnom izdavačkom kućom Sab Pop Rekordsa.

"Bleach" je bio proizvod kreativne energije i sirove snage granžd zvuka. Sa Kurtom Kobejnom kao frontmenom i gitaristom, Krisom Novoselićem na basu i Dejvom Grolom na bubnjevima, bend je stvorio zvučnu eksploziju koja je kasnije definisala muzičku epohu.

Album je bio poznat po svojim mračnim tekstovima i teškim rifovima. Pesme poput "About a Girl", "School" i "Negative Creep" isticali su se svojim sirovim i iskrenim pristupom. Kobejnov "hrapavi" vokal i fascinantni tekstovi, koji su doticali teme poput depresije, besa i identiteta, ostavili su snažan utisak na slušaoce, ali i bendove ranih devedesetig godina dvadesetog veka.

Iako "Bleach" nije odmah postigao komercijalni uspeh, album je stekao kultni status na andrergraund sceni. Njegov uticaj je vremenom rastao, posebno nakon izlaska Nirvaninog sledećeg albuma "Nevermind". "Bleach" je postao ikona grandž zvuka i podstakao je interesovanje za alternativni rok širom sveta.

Ovaj debitantski album benda Nirvana bio je pokazatelj onoga što je dolazilo. Svojim sirovim zvukom i iskrenim tekstovima, "Bleach" je postavio temelje za Nirvaninu evoluciju i njihov značajan doprinos muzičkom pejzažu. Bez sumnje, "Bleach" je ostao trajno zapamćen kao prva stepenica ka legendarnom statusu benda Nirvana.

1996. Umrla Ela Džejn Ficdžerald

Na današnji dan, 15. juna, sećamo se jedne od najvećih ikona džeza - Ela Ficdžerald. Rođena 1917. godine u Sjedinjenim Američkim Državama, Ela Ficdžerald je postala jedna od najpoznatijih pevačica svoga vremena, poznata po svom kristalno čistom vokalu, virtuoznoj dikciji i neodoljivom šarmu.

Ficdžeraldova je karijeru započela kao takmičarka na talasu velike depresije, kada je pobedila na takmičenju za pevačice u Apolo Teatru u Harlemu. Usledio je niz hitova i saradnji sa najboljim muzičarima svog doba, uključujući slavnog trubača Luja Armstronga. Njen prepoznatljivi stil, koji je kombinovao sket pevanje i izvanrednu interpretaciju standarda džeza, osvojio je srca publike širom sveta.

Tokom svoje karijere, Ficdžeraldova je snimila preko 200 albuma i osvojila brojne nagrade, uključujući 13 Gremija. Njeno najpoznatije izdanje je "Songbook" serija, koja obuhvata remek-dela američke popularne muzike. Eli Ficdžerald je ostavila neizbrisiv trag u svetu muzike, a njen uticaj i danas se oseća kroz generacije muzičara.

Van scene, Ela Ficdžerald je bila poznata po svojoj skromnosti i ljubaznosti. Bila je ikona stila i elegancije, kao i borac za građanska prava. Njen odlazak 1996. godine ostavio je prazninu u muzičkom svetu, ali njeno nasleđe će zauvek ostati živo.

Danas se sećamo Ele Ficdžerald, dive džeza, čija je muzika ispunila naša srca toplinom i radošću. Njena neponovljiva interpretacija i dar za pričanje priča kroz pesmu ostavili su neizbrisiv pečat na muzičkoj sceni. Ela Ficdžerald će zauvek biti simbol prefinjenosti, talenta i ljubavi prema muzici.

2005. Premijerno prikazan film “Batman Begins” Kristofera Nolana

Prvi put predstavljen publici na današnji dan 2005. godine, ovaj film predstavlja početak Nolandove trilogije o Betmenu i pruža originalan i temeljan pogled na superheroja i njegovu prošlost.

Priča filma prati Brusa Vejna, mladića koji postaje Betmen kako bi se borio protiv kriminala u svom rodnom gradu Gotamu. Nakon tragedije u njegovom detinjstvu, Brus odlazi na daleki istok, gde će sresti Ra's al Gula, svog novog učitelja. Kada se vrati u Gotam, Brus koristi svoje novostečene veštine i tehnologiju da se suprotstavi kriminalcima koji vladaju gradom.

Nolanov "Batman Begins" ističe se po svojoj dubini i specifično mračnom tonu. Film istražuje psihologiju Brusa Vejna i njegovu motivaciju da postane Betmen, dok se istovremeno bavi temama korupcije, straha i morala. Glumačka postava je impresivna, sa Kristijanom Bejlom u ulozi Brusa Vejna/Betmena, ser Majklom Kinom kao Alfredom, Morganom Frimanom kao Lušesom Foksom i Lijamom Nisonom kao Ra's al Gulom.

Film je dobio pohvale kritike i postigao je veliki komercijalni uspeh kod publike. Njegova uspešna kombinacija akcije, emotivne dubine i inteligentnog pisanja postavila je temelje za Nolandovu trilogiju o Betmenu i postavila visoke standarde za buduće superherojske filmove. "Batman Begins" je pokazao da se superherojski filmovi mogu baviti ozbiljnim temama i doneti kvalitetnu kinematografsku umetnost.

2010. Samoubistvo izvršio Bekim Fehmiju

Pre svega nekoliko dana, prvog juna, velikan srpskog, jugoslovenskog, ali i evropskog glumišta, Bekim Fehmiju proslavljao bi svoj 87. rođendan u društvu svoje mile supruge i koleginice Branke Petrić, sinova Hedona i Uliksa i unuke Nike.

Rođen je u Sarajevu 1. juna 1936. godine, u albanskoj porodici. Kada mu je bilo četiri godine, porodica se odselila za Skadar, a brzo zatim u Prizren, gde će i provesti celo svoje detinjstvo. U Beograd je otišao kako bi studirao na Akademiji za pozorišnu umetnost (današni Fakultet dramskih umetnosti), koju će upisati 1956. godine, a diplomiraće 1960. godine u klasi profesora Mate Miloševića.

Odmah po završetku studija, Fehmiju postaje velika filmska zvezda, kako šezdesetih, tako i sedamdesetih godina dvadesetog veka, obeleživši, između ostalog, i epohu jugoslovenskog crnog talasa. Deo tog crnog talasa biće i njegov najpoznatiji film - „Skupljači perija“, gde će se evropskoj publici na Filmskom festivalu u Kanu predstaviti kao Beli Bora i biti jedan od ključnih faktora zbog kojih će te 1967. godine ovaj film nazad u Jugoslaviju iz Kana doneti čuvenu Zlatnu palmu.

Tokom svoje karijere, pojavljivao se u 41 filmu, prvenstveno u Jugoslaviji i Italiji, a ostaće poznat i po tome što je bio prvi istočnoevropski glumac koji je zaigrao u Holivodu za vreme Hladnog rata, a tamo, preko okeana, njegovom šarmu i fascinantnoj pojavi neće odoleti ni čuvena Ava Gardner.

Ipak, 1987. godine odlučuje da se povuče iz glumačke karijere „u znak protesta zbog antialbanske propagande.“ Nakon ovoga, živeće mirnim i tihim životom u svom stanu u Beogradu, retko davajući intervjue i izlazeći u javnost. U izdanju Samizdata B92, 2001. godine, biće objavljena autobiografska knjiga memoara Bekima Fehmijua pod nazivom „Blistavo i strašno“ u kojoj će biti izneti svi detalji njegovog života pre nego što je postao glumac 1955. godine.

15. juna 2010. godine, stići će vest da je Bekim Fehmiju pronađen mrtav u svom stanu u Beogradu. Jedan od najvećih jugoslovenskih glumaca svih vremena, suprug, otac i deda, izvršio je samoubistvo pucnjem iz svog pištolja. Imao je 74 godine. Na njegovo insistiranje još za života, biće ispraćen Betovenovom „Odom radosti“, a njegovo telo biće kremirano, nakon čega će pepeo biti razvejan u Prizrenskoj Bistrici u dragom mu Prizrenu, mestu u kom je odrastao i koje je zvao domom.

2016. Umro Milorad Mandić Manda

Neverovatno je da je već sedam godina prošlo od kako nas je napustio jedan od najboljih i najvećih od nas, naš dragi Milorad Mandić Manda. 

Verovatno među našim narodom ne postoji duša koja nije čula za Mandu, ili ga nije gledala u pozorištu ili bar na malom ekranu. Generacije dece, uključujući i pisca ove rubrike, odrasle su uz njegove emisije, koje će im zauvek ostati u lepom sećanju na bezbrižno detinjstvo. Iz tog bezbrižnog detinstva, jedna od najlepših sećanja, bar za mene, jesu "Dva sata kvalitetnog TV programa".

Jednom prilikom, povodom svoje karijere u svetu dečije zabave, Manda je izjavio:

Ja sam jedno vreme bio tata svoj deci, dok sam radio dečje emisije.
Neko dete mi potrči u zagrljaj,raduje se, pruži mi ruke,
a ja, šta treba da kažem: Beži bre tamo, prošlo mi je radno vreme?

Osim karijere povećene najmlađoj publici, Manda je bio izuzetno cenjen i među "matorima". Tokom 30 godina svoje glumačke karijere, Manda je glumio u nekim od najvećih filmskih i televizijskih ostvaranja tog doba. Neka od najzvučnijih filmskih i serijskih imena, koja je bi bila ista da nije bilo Mande, jesu: "Tri palme za dve bitanjge i ribicu", "Mrtav 'ladan", "Pljačka trećeg rajha", "Ivkova slava", kao i bezbremena rola Milašina u seriji Radoša Bajića "Selo gori, a baba se češlja".

Ipak, od svih njegovih filmskih, pozorišnih i televizijskih uloga, možda se jedna izdvaja svojom neizmernom slojevitošću i maestralnošću glumačkih tehnika. Možda ću biti pristrasan ovom prilikom, ali za mene lično, uloga Viljuške u antiratnom remek-delu Srđana Dragojevića "Lepa sela lepo gore" predstavlja jednu od najboljih filmskih rola u istoriji srpske i jugoslovenske kinematografije. Ta uloga bila je stvorena da je Manda odigra, a odigrao je maestralno, dostojno divljenja i poređenja sa nekim od najboljih glumaca u istoriju poput Marlona Branda, Danila Bate Stojkovića ili Danijela Dej Luisa.

Manda nas je napustio na današnji dan, 15. juna 2016. godine. Preminuo je na sceni, tokom pretpremijere predstave "Petar Pan" u UK "Vuk Karadžić" od posledica srčanog udara. Ko ima vremena da pogleda emisiju Milana Kalinića, u kojoj je gostovala Mandina udovica Anastasija, neće se pokajati. 

Milorad Mandić Manda je sahranjen u subotu 18. juna 2016. godine u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu, uz tonove svoje omiljene pesme "Nesanica" i prisustvo ogromnog broja prijatelja, kolega i članova porodice. Sahranjen je pored svojih kolega Dragana Nikolića i Velimira Bate Živojinovića, legenda srpskog i jugoslovenskog glumišta, što je sam i bio. Slava mu!